सूची
सुरुवात कुठे झाली?
हेलियमचे अस्तित्व हे सर्व प्रथम सूर्यामध्ये सापडले (Discovery of Helium). हेलियम हे विश्वातले दुसऱ्या क्रमांकाचे हलके रासायनिक मूलतत्त्व आहे, ज्याचा अणुभार हैड्रोजनपेक्षा थोडासा जास्त आहे. धरतीवर मात्र त्याच्या अस्तित्वाचा थांगपत्ता नव्हता. सूर्यातही त्याचे अस्तित्व कोणालाच माहीत नव्हते. पण १८६८ साली ऑगस्ट महिन्यातील खग्रास सूर्यग्रहणामुळे खगोलशास्त्रज्ञांना सूर्याच्या संशोधनासाठी एक अद्भुत संधी मिळाली.
खग्रास सूर्यग्रहणाची अनोखी संधी
१८६८ साली झालेल्या खग्रास सूर्यग्रहणाची खग्रास स्थिती तांबड्या समुद्रापासून भारतातून मलेशियापर्यंत होती. भारतामध्ये वेधशाळा असल्यामुळे शास्त्रज्ञांनी भारतामध्ये संशोधन करण्याचा निर्णय घेतला. फ्रेंच खगोलशास्त्रज्ञ पिए ज्यूल सेझार जॅन्सेन यांनी आंध्र प्रदेशातील गुन्तूरची निवड केली, तर इंग्लंडमधील सर जे नॉर्मन लॉकायर यांनी कोकणातील विजयदुर्गचा किल्ला निवडला.
गुन्तूर आणि विजयदुर्ग: संशोधनाची दोन ठिकाणे
जॅन्सेन यांनी गुन्तूरमध्ये सूर्यग्रहणाचे निरीक्षण केले, तर लॉकायर यांनी विजयदुर्गमध्ये खास कट्टे बांधून सूर्यग्रहणाचे अध्ययन केले. दोन्ही ठिकाणांहून त्या सूर्यग्रहणग्रस्त सूर्याकडून उत्सर्जित झालेल्या प्रकाशाच्या संपूर्ण वर्णपटाची नोंद करण्यात आली.
हेलियमचा शोध
वर्णपटाच्या विश्लेषणानंतर शास्त्रज्ञांनी त्यात नवीन पिवळ्या रंगाची रेखा पाहिली. तिच्या विश्लेषणानंतर ती हेलियमची सही असल्याचे स्पष्ट झाले. जॅन्सेन यांनी त्या पिवळ्या रेखेचे गूढ उकलले, त्यामुळे त्यांना या शोधाचे जनकत्व मिळाले. विजयदुर्गमध्ये लॉकायर यांनी देखील ही रेखा पाहिली, पण त्यांच्या विश्लेषणासाठी सात महिने लागले.
हेलियमचा शोध: गुन्तूर आणि विजयदुर्ग
आता हेलियमच्या शोधाच्या संदर्भात गुन्तूरसह विजयदुर्गाचाही समावेश केला जातो. प्रख्यात भारतीय खगोलशास्त्रज्ञ वेणू बापू यांनी देखील याची दखल घेतली आहे.
