उष्णतेची लाट आणि त्याचा परिणाम
दरवर्षी उन्हाळ्यात उष्णतेची लाट आल्यावर उष्माघाताने काही व्यक्तींच्या मृत्यूच्या बातम्या येतात. हे त्या विशिष्ट ठिकाणी असलेल्या उच्च तापमानामुळे घडतं, कारण ते तापमान मानवाला सहन होत नाही. उदाहरणार्थ, दिल्लीमध्ये उन्हाळ्यात तापमान ४७-४८ अंश सेल्सियसपर्यंत पोहोचतं, तर राजस्थानातील वाळवंटी प्रदेशात ते ५० अंशांपर्यंतही वाढतं. अशा उच्च तापमानात कोणत्याही संरक्षण व्यवस्थेशिवाय राहणं मानवी शरीराला शक्य नाही.
शरीराचे सामान्य तापमान आणि त्याची प्रक्रिया
आपल्या शरीराचं सामान्य तापमान ३७ अंश सेल्सियस असतं. जेव्हा शरीरात कोणताही रोगजंतू प्रवेश करतो तेव्हा आपल्याला ताप येतो. शरीराचं तापमान ४० अंशांपर्यंत वाढू शकतं. या वेळी शरीर तापमान कमी करण्याचे विविध उपाय करते, जसे की घाम येणं. हे वाढीव तापमान रोगजंतूंना सहन होत नाही आणि ते नष्ट होतात. शस्त्रक्रियेत वापरली जाणारी उपकरणेही उकळवून किंवा स्टारलायझरमध्ये ठेवून निर्जंतुक केली जातात, कारण तिथलं तापमान साधारण ११० अंश सेल्सियस असतं, जे जीवाणूंना नष्ट करण्यास पुरेसं आहे. (Maximum Temperature Organisms Can Withstand)
अत्युच्च तापमान सहन करणारे जीवाणू
ॲम्हर्स्ट विद्यापीठातील वैज्ञानिकांनी १२१ अंश सेल्सियस तापमान सहन करू शकणाऱ्या जीवाणूचा शोध लावला आहे, ज्याला त्यांनी ‘स्ट्रेन १२१’ असं नाव दिलं आहे. हा जीवाणू स्टरलायझर मधील तापमानालाही सहन करू शकतो. पृथ्वीच्या पोटात असलेल्या उष्णतेमुळे तयार होणाऱ्या गरम झऱ्यांमध्ये या जिवाणूंचे अस्तित्व आढळले आहे.
अणुभट्टीतील जीवाणू आणि त्यांच्या क्षमतांची तपासणी
भारताच्या एका अणुभट्टीत अत्युच्च प्रारणांची मात्रा सहन करू शकणारे काही जीवाणू आढळले होते. याचा अर्थ असा की, हे जीवाणू १२१ अंशांपेक्षा अधिक तापमानातही तग धरू शकतात. त्यामुळे सजीव तग धरू शकणारं कमाल तापमान काय आहे, हे अद्याप निश्चित सांगता येत नाही.
तरीही, १२१ अंश सेल्सियस हे सजीव तग धरू शकणारं तापमान आहे, असं म्हणायला हरकत नाही. परंतु, अशा उच्च तापमानात तग धरू शकणारे जीवाणू अजूनही आहेत का, यावर ठाम विधान करता येत नाही. मानवाच्या दृष्टिकोनातून विचार केला तर, अशा परिस्थितीत मानवाला स्वतःचं संरक्षण करण्यासाठी योग्य उपाययोजना करणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे.
